روستای قهی ؛
قِهی در منطقه ای بیابانی در حاشیه کویر و طبق تعریف جغرافیائی
جلگه نام دارد.
جلگه به سرزمینی حاصل خیز و مسطح، بین کوه و رودخانه می گویند. در 20
دقیقه ای شمال روستا کوهستان های مرکزی زاگرس و در 20 دقیقه
ای جنوب، رودخانه زاینده رود عبور می کند. اقلیم و طبیعت متنوع این منطقه موجب شده
تا گردشگران به ویژه طبیعت گردان و بوم گردان در فصول مختلف
سال به این محل سفر کنند .
این روستا دارای معماری بومی کویر با مصالح خشت و گل می باشد
که در سال 1383 به ثبت آثار ملی رسیده است و علاوه بر بافت ، حدود 40 بنای شاخص آن
نیز
در فهرست آثار ملی ثبت گردیده است. روستای قهی در سال
1383 به عنوان یکی
از روستاهای گردشگری،
در
فهرست پایگاه های دبیر خانه هماهنگی به عنوان
پروژه های بزرگ ملی میراث در سازمان میراث فرهنگی، جای گرفت
و طی آن سالها، قسمت هایی از بافت روستا مرمت گردیده و همچنین گزارشات و مطالعاتی
در این خصوص انجام
گرفته، که بخشهایی از آن در خصوص بافت تاریخی روستا در ذیل ارائه می گردد
;
روستای قهی در منطقه ای جلگه ای قرار دارد به طوری که در 40 کیلومتری شمال آن پراکندگی
های زاگرس و در 40 کیلومتری جنوب زاینده رود می باشد. در فصول گرم
پیاده روی در دامنة
این کوهستان و مشاهده مناظر زیبای آن و همچنین چشمه ها و باغات این مناطق مورد توجه
گرشگران قرار میگیرد.
• آب انبارها - روستای قهی :
روستای قهي دو آب انبار دارد: "آب انبار خان" يا "آب انبار کدخدا" يا "آب انبارمحله
پايين" مربوط به دوره ناصرالدين شاه واقع در بخش غربي روستا با پوشش گنبدي به قطر 11
متر وداراي 4 بادگير 8 وجهه به ارتفاع 10 متر . ديگر آب انبار "حاج مختار "يا "آب انبار
محله بالا" که از "آب انبار خان" قديمي‌تر و مربوط به دوره فتحعلي شاه است و تقريباً
در
شمال مرکزي
روستا جاي دارد. قطرگنبد آن 14 متر و چهار بادگير تک دهانه با ته رنگ مستطيل به
ارتفاع 7 متر را دارا است، در بالا سردر ورودي آب انبار بالا خانه‌اي ساخته
شده براي
استراحت افرادي که بايد منتظر مي‌ماندند تا نوبت آب آنها فرا برسد ، که اين نوع معماري
منحصر به فرد است.
• آسيابها- روستای قهی :
بيش از 17 آسياب در روستا نشان‌دهنده رونق کشاورزي در 60 سال پيش
است. اين آسياب ها
بصورت مستقل يا يک فضايي از خانه را به خود اختصاص مي‌دادند که البته
دري به بيرون خانه داشته
اند که آن را عمومي مي‌کرده است. غالبا نيروي گرداننده سنگ آسياب،
حيوانات ( گاو ، اسب و قاطر ) بوده اند. آسيابها بعلت حرکت حيوانات داراي
فضاي
زيادي بوده اند. اين عامل باعث بوجود آمدن گنبدهاي يک پارچه در آسيابها شده است . گوشه‌سازي
گنبد آسيابها غالباً يا اسکنج (قرارگيري دو تاسه در کنار هم) و يا
فيلپوش است.
جنس مصالح در ساخت آسيابها نيز از خشت بوده است. تمام آسيابها متروک شده و از بين اين
تعداد آسياب تنها 2 آسياب داراي تجهيزات آرد کردن (سنگ آسياب ، اهرمهاي
نگهدارنده و...) مي‌باشد. در روستا 2 آسياب که با نيروي آب قنات کار مي‌کرده‌اند وجود
داشته که اکنون آثاري از آسياب خان آباد همچنان باقي است.
• بازارچه ها- روستای قهی :
در روستا قهي حدود 5 بازارچه کوچک به نام هاي بازارچه غلامرضا (آقامحمد)، بازارچه ميرزا
موسي (ابوالقاسم خان)، بازارچه حاج آقا سيد محمد در محله پايين و بازارچه
حسن
مختار و بازارچه حاج ابراهيم در محله بالا وجود دارد. اين بازارها با پوشش طاق و تويزه
ساخته شده که طاق آن از نوع کلمبو مي باشد. در اين بازارچه ها دکانهاي
قصابي،
نانوايي و خواربار فروشي و ... کار ميکردند و هم اکنون تنها بازارچه غلامرضا داير است.
• بناهاي مذهبي - روستای قهی :
مردم قهي مراسم مذهبي را ارج مي‌نهند و به همين دليل در روستا 6 حسينيه موجود مي‌باشد
که فقط 2 تا از آنها قديمي هستند(تکیه بالا و پايين) که هر دو بازسازي شده‌اند
و 12 مسجد که تنها يکي کاملاً بازسازي شده است در ميان مساجد روستا مسجد جامع آن گوهري
است که ماکسيم سيرو در کتاب "تطور مساجد روستائي در اصفهان" چنين
مي‌آورد که اين بنا در اصل يک چهار طاقي اوليه ساساني بوده که گوشه‌سازي آن فيلپوش
است. در دوره‌هاي بعد (اسلامي) ضلع جنوبي آن بسته شده و در آن محرابي
تعبيه شده و کاربري آن به مسجد مبدل ميشود . در قرن دوم و سوم هجري به پيروي از مساجد
عربي يک حياط به آن اضافه مي شود . در قرن 11 هجري با ساخت ايوان بزرگ
در سمت حياط و دو شبستان از پوشاندن حياط خلوتهاي کنار مقصوره اين مجموعه کامل تر ميشود.
اين مسجد داراي شبستان ستون داري است که در ضلع شمالي حياط مي
باشد و نسبت به صحن مسجد در سطح پايين تري قرار دارد و بيشتر در فصل تابستان از آن
استفاده می‌شود. نماي مسجد با آجر خفته راسته پوشيده شده که از الحاقات
بعدي است. طرح گسترش مسجد جامع توسط ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان و با تکميل
پايگاه و نيز نظارت مشترک آن دو بخش، با پيروي کامل از هندسه و شيوه
معماري مسجد و به دست توانمند حاج استاد غلام مومنی انجام گرفته است. دو زيارتگاه روستا
، يکي امامزاده عبدالواحد، فرزند امام موسي بن جعفر و ديگري مقبره پير
شمس الدين در دو کيلومتري روستا در مزرعه اي بنام باغ ول، منسوب به شخص عارفی ، که
تاريخي در آن بچشم نميخورد .
• حمام قهي- روستای قهی :
اين حمام که به " حمام حاج آخوند " معروف است، در سال 1312 هجري در زمان ناصرالدين
شاه قاجار بنا گرديد. حمام داراي فضاي گرمخانه و سربينه با ته رنگ هشت ضلعي و
مربع با پوشش طاق و چشمه است. دو گرم خانه و خزينه حمام در اندازه هاي کوچک و بزرگ
براي زنان و مردان با ورودي جداگانه پيش بيني شده و فضاهاي جانبي در اطراف
بخش هاي اصلي جاي گرفته اند. در سال 1352 با اعمال طرح وزارت بهداشت بنا دچار الحاقات
و تغييراتي شد.
•
خانه‌های روستا- روستای قهی :
خانه‌هاي روستا به 2 گونه تقسيم ميشوند: خانه‌هاي اربابي و خانه‌هاي معمولي. اندروني
(بجزء بالا خانه حاج حسن قرهي) و نماي بيروني آنها ديوارهاي بلند کاهگلي است
که گاه روزنه‌هاي زيباي مشبک آجري يا خشتي در آنها ديده ميشود. خانه‌هاي اربابي بزرگ،
زيبا و باشکوه در اين روستا، گذشته از خانه خان‌ها، بدليل وجود خانواده‌هايي که
صاحبان کاروانهاي بزرگ شتر بودن زياد ديده ميشود. که از مهمترين آنها مي‌توان به
خانه ابولقاسم خان (رزمجو)، ابوتراب خان (حاج داراب)، خانه حاج آخوند (تقوي)، خانه
عليرضا قرهي، خانه حاج امين الله قرهي، بالا خانه حاج حسن قرهي، خانه لقمان و ... اشاره
کرد. جالب آنکه اين استقلال اقتصادي باعث شده، برخي ازاين خانواده‌ها تا حدي
فارغ از حمايت از خوانين، بناهاي خود را از نظر بزرگي، زيبايي و از همه مهم‌تر از نظر
دفاعي، بطور مستقل برپا سازند. از اين رو گرداگرد روستا مواضع دفاعي (خندق، برج و
بارو و...) وجود ندارد و معماري بناهاي اربابي، بصورت قلعه‌اي، گاه داراي برج، با ديوارهاي
بلند و سطح صاف و يک دست که ناودانهاي کشيده بطور متناوب آب را از بام بناها
به
سطح گذرها هدايت مي‌کنند، ديده ميشود. در بعضي بناها لبه ديوار را، کنگره‌اي مي‌ساختند
که حالت قلعه را در بنا بيشتر تداعي مي‌نمايد.
•
شترخان‌ها، شترداري و اقتصاد روستا - روستای قهی :
شهرت قهي مربوط به دوران شترداري آن است. محل نگهداري شترها با ورودي زيبا و بزرگ (متناسب
با ابعاد شتر و بار آن)، شامل بهاربند (بخش روباز يا همان حياط) و
شترخان؛ بنايي با پوشش طاق و چشمه مي‌باشد، اندازه اين فضا به تعداد شترها بستگي دارد،
البته در اصطلاح عاميانه به کل فضا, شترخان مي‌گويند. شترخان‌ها به دو
صورت مستقل،
يا متصل به خانه و يا بخشي از ساخته‌هاي اطراف حياط خانه را در اندازه کوچک شکل
مي‌داده اند. نزديک به ده هزار نفر شتر و بيش از 30 شترخان بزرگ (با
ظرفيت 8 تا100 شتر) غالباً در محيط روستا و 70 شترخان کوچک (با ظرفيت حداکثر8 شتر)
به مساحت حدود 150000 متر مربع وجود داشته که حدود 22 درصد از فضاي روستا
را
به خود اختصاص مي‌داده است، اين نشان ديگري است از آنکه قهي قطب مهم شترداري در مرکز
ايران بوده است. اکنون حدود نيمي از اين شترخان‌ها به شکل سالم، تغيير
کاربري يافته و يا نيمه مخروبه باقي مانده است. از اواخر سال 83 جواني به نام احسان
تاج زاده، از اهالي قهي ساکن تهران، بيش از 10 شتر را جهت احياي شترداري در
روستا خريداري نمود. امروزه کاربرد اقتصادي شتر مي‌تواند مصرف گوشت يا توليد مثل و
نيز جنبه گردشگري آن باشد. همانطو که شرح داده شد؛ اقتصاد روستا بر پايه حمل
کالا و کاروانداري استوار بوده و کشاورزي از رونق چنداني برخوردار نبوده و در حد برآوردن
خوراک شترها (کاه، پنبه دانه) و همچنين بخشي از نياز مردم (پنبه ، جو و گندم)
بوده است.
•
صنایع دستی - روستای قهی :
صنايع دستي نيز با توجه به توانايي خريد و واردات زياد روستاييان که حاصل کاروانداري
بوده، چندان متنوع و توسعه يافته نيست و مهمترين آنها بافت گليم
پنبه‌اي و پارچه کرباسي (متکي بر توليد پنبه که خوراک شتر نيز بوده) و فخاري ( سفالگري)
بوده است. اين روند با جانشيني خودرو به جاي شتر، حدود 60 سال پيش و بتدريج
طي يک الي دو دهه تغيير يافت و باعث مرگ ناگهاني روستا و متروک شدن آن به مرور زمان
گشت و اقتصاد روستا از رونق انداخت. بيشترروستائيان به تهران و کمي نيز به
اصفهان مهاجرت کردند. آنها غالبا به کارهاي ساختماني مشغول شدند، به طوري که امروزه
از عمده‌ترين فروشندگان مصالح ساختماني هستند.
•
کشاورزی - روستای قهی :
کشاورزي نيز با کم آبي حاصل از بي‌توجهي به قناتها و کاهش بارندگي، روز به روز کمرنگ
تر شد. شروع خط راه آهن ذوب آهن اصفهان- سرچشمه تعداد زيادي از روستاييان
را تا چند سال پيش که سيستم‌هاي مدرن جايگزين نيروي انساني شود را، به کار در راه آهن
مشغول نمود. در حال حاضر محصولاتی همچون؛ گندم ، جو ، پنبه ، چغندر ، شلغم ،
پیاز ، شوید ، ... نگهداري گوسفند و بز که تا نيم قرن گذشته حدود ده هزار راس را شامل
مي‌شده، امروزه به 400 راس رسيده است. نگهداري محدود طيور در خانه‌ها تا امروز
ادامه دارد.
• قلعه ها- روستای قهی :
2 قلعه که قدمت زيادي دارند و جزء بناهاي شاخص روستا هستند :قلعه شيخ شامل 15 خانه
و قلعه آتشگاه داري 7 خانه بوده اين 7 خانه توسط ديوار بلند و7 برج خشتي به
ارتفاع7 متر احاطه شده است. اين دو قلعه يکي در غرب روستا و ديگري (قلعه آتشگاه) در
منتهي اليه غربي روستا قرار دارد و محل اوليه اسکان شیخ محقق ملای سبزواری
که در دوره صفوي از خراسان به اين روستا کوچانده شده بودند میباشد.
• کاریز یا قنات و نيرآبها- روستای قهی :
برنامه هیجان انگیز قنات نوردی یکی از برنامه
های سفر شما میتواند باشد ، در فاصله 2 کیلومتری
از مزرعه و قلعه خیرآباد محلی برای دسترسی به داخل قنات تابیه گردیده
که
جهت قنات نوردی و دسترسی به تونلهای زیرزمینی که در آن آب جریان دارد میتوان از این
محل استفاده نمود .
علاقمندان به قنات نوردی به چند نکته توجه فرمائید؛
1-مسیر دسترسی به قنات تا حدی برای افراد مسن وحتی بعضی جوانان میتواند مشکل باشد.
2-قنات نوردی برای افرادی که ناراحتی تنفسی و قلبی دارند توصیه نمیشود .
3-استفاده از لباس مناسب
قناتها شريانهاي حياتي روستا و مزارع آن هستند . مردم قهي وجود بعضي قناتها را به
سالهاي دور و حتي پيش از اسلام مي‌دانند ، نام آنها نيز مويد اين موضوع است
(اتشگاه ، کهني و کلوپه ) . تعداد قناتها در محدوده روستاي قهي (متعلق به روستا ) حدود
21 قنات مي باشد که بر اثرکم توجهي فقط 9 قنات اکنون داير است. 2 قنات از
داخل روستا مي گذرد. (کهني و اسفيداب). مادر چاه قنات کهني در فاصله حدود 8 کيلومتري
روستا از سمت شمال شروع شده (در سمت راست جاده کوهپايه - قهي قرار
دارد.) و تا روستا حدود 54 حلقه چاه در مسير حفر شده است. اين قنات از محله بالا مي
گذرد و حدود 7 نيرآب ( پاي آب ) در روستا دارد و در انتها در قسمت جنوب غربي
روستا در کنار امام زاده عبدالواحد ظاهر شده و آب مزرعه کهني را تامين مي کند . قنات
ديگر اِسپيداب است که از فاصله 8 کيلومتري روستا شروع شده ( در سمت چب جاده
کوهپايه - قهي قرار دارد ) و با حفر55 چاه به روستا مي رسد . اين قنات از محله پايين
گذشته و حدود 4 نيرآب (پاي آب ) عمومي (يکي مسدود شده ) دارد، همينطور با گذر از
10 خانه (البته آب قنات را بصورت انشعاب نيز به بعضي خانه ها برده اند. )، در منتهي
اليه جنوب غربي روستا به سطح زمين آمده و به مزرعه اسفيداب وارد مي شود. منظور
از نیرآب(پایاب) محل های دسترسی به آب قنات میباشد که مردم روستا در زمانی نچندان دور
جهت شستن لباسها و ظروف و یا برای مصارف بهداشتی از این محل آب به منزل
می بردند.
• مراسم و آئین ها - روستای قهی :
مراسم محرم در این روستا کم نظیر یا شاید بی نظیر باشد. مراسم زار، حلقه‌های گردان
چند صد نفری حلزونی، با اشعار کهن ولی بدون سینه‌زنی است. حرکت دسته و نخل در
دشت و بافت تاریخی، برپایی پوش بروی تکیه بالا و تقسیم کارها بین خانواده‌ها از ویژگی‌های
قابل توجه این مراسم‌اند. قدمت این مراسم به دوران صفویه باز میگردد محقق
ملای سبزواری که از شاگردان شیخ بهایی بودند بنیان گذار این مراسم میباشند و هم اکنون
مدیریت این مجموعه توسط خانواده اشرفی که از نوادگان ایشان میباشد انجام می
شود .
|